Ses ve Nefes

NEY HAKKINDA 

Ney; Geleneksel Türk Müziği’nin üflemeli sazlarından biridir. Farsçada kamış anlamında kullanılan “Na” veya “Nay” kelimelerinin dilimizdeki ifade şeklidir.

Türk müziğinin her formunda icra edilir ve fakat dini, tekke ve tasavvuf müziğimizin vazgeçilmez sazıdır, diğer bir ifade ile olmazsa olmazıdır.

Türk müziği tarihi kaynaklarında din ulularının ya da tarihe geçmiş yiğit kişilerin olağanüstü, yüce yanlarını anlatan ve günümüze kadar dilden dile dolaşan menkıbelerden birinde ney sazının icadı ile ilgili olarak; Hz. Peygamber’in ilahi bir sırrını Hz. Ali’ye söyledikten sonra, Hz. Ali’nin bu sırrın manevi ağırlığını taşıyamadığı ve bu nedenle susuz bir kuyuya Hz. Peygamber’in sırrını söylemesiyle başlayan öyküde kuyudan çıkan kamışlardan her rüzgar esmesiyle bu sırrın etrafa yayıldığından bahsedilir.

Mesnevi’nin “Dinle Neyden…” diye başlaması ve ilk 18 beyitinin ney sazına ayrılması Mevlevilikte ney sazına farklı bir yer ve önem kazandırmıştır. 

Mevlana “dinle Neyden” derken aslında ney sazına değil ney sazını üfleyen neyzene dikkat çekmiştir. Yani insan-ı kamilin içine ruh üfleyen Allah’ı dinlememiz, anlamamız ve onun kanunlarına uymamız gerekmektedir. Zira bütün insanlar yaratılırken insan-ı kamil olarak yaratıldı.

Burada Saz kelimesi ile ilgili yanlış kullanımdan bahsetmek yerinde olacaktır değerli okuyucum. 

Anadolu’da Saz denildiğinde çoğunlukla Bağlama akla gelir ki kültürümüze yerleşmiş ve fakat günümüzde yanlış bir ifade şeklidir. Zira günümüzde saz terimi ile ilgili net görüş şu şekildedir: 

Uluslararası alanda SAZ tabiri; BÜTÜN ENSTRÜMANLARIN GENEL ADIDIR. 

Müzik eğitiminde “saz çalmak” ifadesi tüm enstrümanları kapsar ve fakat söz konusu Ney sazı ise; bu ifadenin yerine “Üflemek” tabiri kullanılır. Ney üfleyen (çalan-içra eden) eden bireye “(Ar: Nâyî ) - Neyzen” denir.

Geleneksel Türk Müziği’nde Ney üflemenin mecazi bir anlamı vardır ki kaynağını kainatı yaratan Allah’ın; insanı yaratırken ruhunu üflemiş olmasından alır. 

Neyzen sazını üflerken ağızdan “Hû” sesi çıkar ki tasavvufta “O-Allah” demektir.

Türk kültür dünyasında Ney sazına benzer kamıştan, yapılmış bir enstrümanın askeri ve dinsel alanlarda icra edildiği, Kaşgarlı Mahmut (1008-1102)’un“Divan-ı Lugâti’t- Türk” adlı eserinde yer aldığı belirtilir. Buna göre Ney benzeri ve Sagu adı ile bilinen üflemeli sazı; yaşanan dini veya ladini törenlerde kullanıldığını aktarmıştır.

Türk müziği tarihinde Ney özellikle; dini formda ve tekke müziğinde icra edilmiştir. Ney sazında dokuz boğum ve yedi adet ses deliğinin tasavvuf düşüncesinde ”yedi Esmâ”olarak yorumlanması ve ney’in “insan-ı kâmili”

 temsil etmesi; ney dinleyenlere huzur veriyor.

NEY ÇEŞİTLERİ VE KARAR SESLERİ

Bu neylerin diyapazon “la” notası karşı­lığı olan [440 titreşim / 1 saniye] sesi şu deliklerinden çıkar:

1. Kız Ney = rast (sol )

2. Mansur Ney = dügâh (lâ)

3. Şah Ney = bûselik (si)

4. Dâvud Ney = çârgâh (do)

5. Bolâhenk Ney = nevâ (re)

6. Sipürde Ney = hüseynî (mi)

7. Müstahsen Ney = acem (fa)

8. Kız Ney (kaba) = gerdâniye (sol)

Mâbeyn Neylerde Notalar

Beş tam ses aralığının da yarı tonlarından elde edilen beş ayrı ney olan mâbeyn neylerden diyapazon “la” notası karşılığı olan ses şu deliklerden çıkar:

9. Kız Mabeyni: Kız Ney – Mansur Ney arası = zirgüle (sol diyez)

10.Mansur Mâbeyni: Mansur Ney- Şah arası = kürdî (si bemol)

11.Dâvud Mâbeyni: Dâvud – Bolâhenk arası = hicaz (do diyez)

12.Bolâhenk Mâbeyni: Bolâhenk – Sipürde Ney arası = hisar (re diyez) (mehtâbiye)

13.Müstahsen Mâbeyni: Müstahsen – Kız Ney arası = ırak (fa diyez) (yıldız)

NEYZENLERİMİZDEN ÖRNEKLER.

1. Neyzen SALİH

2. Konya Mevlevihanesi Neyzenbaşı Neyzen GÜLÜM DEDE (- 1640)

3. Kutb-i Nâyî OSMAN DEDE (-1729)

4. Yenikapı Mevlevihanesi Neyzenbaşı Neyzen ABDÜLBÂKİ NASIR DEDE(1765-1821)

5. Sultan 2. MAHMUD (- 1839)

6. Hâmmâmî-zâde İSMAİL DEDE EF (1778-1846)

7. Sultan ABDÜLAZİZ (1830-1876)

8. Bolahenk NURİ BEY (- 1910)

9. Neyzen ve Griftzen ASIM BEY (1851-1929)

10. Neyzen TEVFİK (1879-1953)

11.SÜLEYMAN ERGUNER (1902-1953)

12.DOĞAN ERGİN (1941-1998)

13.FUAT TÜRKELMAN (1941-1992)

14.AKA GÜNDÜZ KUTBAY (1934-1979)

15.NİYAZİ SAYIN (1927- )

16.SADRETTİN ÖZÇİMİ

17.AHMET ŞAHİN

18.EKREM VURAL (1940-2012)

19.UĞUR ONUK

20.AZİZ ŞENOL

DİNLE NEYZEN’DEN

1. NİYAZİ SAYIN -Rast Taksim

https://www.youtube.com/watch?v=lP7B3hbKwY8

NİYAZİ SAYIN – Segah Taksim

https://www.youtube.com/watch?v=VqlJDksg5Zg

2. NİYAZİ SAYIN, Tanbur- NECDET YAŞAR, Klasik Kemençe İHSAN ÖZGEN - Sultaniyegah Peşrev ve Saz Semaisi

https://www.youtube.com/watch?v=yVeF7aXrmL4

3. Segah Peşrev ve Saz Semaisi - Cinuçen Tanrıkorur, Sadrettin Özçimi

https://www.youtube.com/watch?v=JGA6LEJYxRw sesvenefes.com 

Türk Müziği hocasından bir web sitesi